یادداشت‌های دایره مینا    

فلسفه‌ی «انتخاب» در تمثیل لاک‌پشت

در زمان‌های قدیم مردی زندگی می‌کرد که دوست داشت به انصاف مشهور شود. روزی از بیابانی می‌گذشت که به یک لاک‌پشت بزرگ و زیبا برخورد. مرد بسیار گرسنه بود و سوپ لاک‌پشت را هم خیلی دوست داشت.

مرد بی‌توجه به خواهش و التماس لاک‌پشت، آن را در کیسه‌اش می‌اندازد و به خانه برمی‌گردد . در خانه یک دیگ بزرگ آب جوش روی اجاق می‌گذارد. سپس یک نی خیزران را با دقت در قطر دایره‌ی روی دیگ آب جوش می‌گذارد.

مرد برای آن‌که مطابق خلقش رفتار کرده باشد [و شاید با آگاهی از این‌که کشتن لاک‌پشت بدشانسی می‌آورد]، حیوان نگون‌بخت را از کیسه بیرون می‌آورد و به‌جای این‌که مستقیم در دیگ بیاندازد، آن را درست وسط نی روی دیگ می‌گذارد و می‌گوید: آقا لاک‌پشت! اگه تونستی بی‌آن‌که توی دیگ بیافتی، از روی نی، قطر دیگ را طی کنی، آزادت می‌کنم!

لاک‌پشت‌ها پیر اما بسیار عاقل هستند. این لاک‌پشت هم به‌خوبی بشر اعتقادی نداشت؛ اما پیدا بود که اگر این کار را نکند، درجا راهی دیگ سوپ می‌شود. با این حال با وجود نازک و لرزان بودن نی، همه‌ی دقت و تمرکزش را به‌کار گرفت و هر طور بود با سختی و مرارت، مسیر روی نی را اندک‌اندک و به‌کندی گذراند و خود را به لبه‌ی دیگ رساند.

مرد که حیرت‌زده شاهد این تلاش و موفقیت بود، دست‌هایش را با شگفتی به هم زد و گفت: «حالا لطفاً دوباره این کار را بکن!».

لاک‌پشت مرتکب چه اشتباهی شده است؟

از کتاب: ۱۰۱ مسأله‌ی فلسفی، ص ۱۲۶

نوشته: مارتین کوهن

برگردان: امیر غلامی

نشر مرکز

پاسخ فلسفی (برگرفته از اینترنت)

لاک‌پشت اشتباهی مرتکب نشد، جز این‌که گذاشت مرد او را کنترل کند. مرد علاقه‌مند به شهرت و انصاف، می‌خواست بدون بر عهده گرفتن مسئولیت اخلاقیِ کشتن لاک پشت، سوپ لاک‌پشت بخورد.

اگر لاک‌پشت هنگام حرکات خطرناکی که هیچ تناسبی با اندامش ندارد، درون دیگ بیافتد، مرد می‌تواند مدعی شود که لاک‌پشت خودش این عمل را انتخاب کرد. و اگر لاک‌پشت از این کار سرباززند، باز هم مرد او را درون دیگ می‌اندازد و ادعا می‌کند که لاک‌پشت به‌جای آن‌که با انجام کاری ساده، جانش را نجات دهد، مرگ را برگزید.

خوب، حالا نتیجه‌ی اخلاقی داستان چیست؟ این‌ که بهتر است به‌جای سعی در خشنود کردن خودکامه‌ها، به امید آن‌که به قوانین احترام خواهند گذشت، از اطاعت آن‌ها سرپیچی کنیم. البته ممکن است ایستادگی بر سر اصول، به لاک‌پشت کمکی نکند، اما دست کم برای خود مرد و دیگران مشخص خواهد شد که او در پشت نقاب انصاف، بویی از انصاف نبرده است.

بازویرایش: یادداشت‌های دایره مینا (جابه‌جایی برخی عبارات، جایگزینی و افزودن برخی واژه‌ها، تغییر برخی نقطه‌گذاری‌ها)